Της Λαμπρινής Γρίβα* // Το μεταβολικό σύνδρομο περιέγραψε πρώτη φορά αναλυτικά το 1988 ο ενδοκρινολόγος Gerald Reaven, ως μια διαταραχή όπου συνυπάρχουν, στο ίδιο άτομο, παθήσεις υψηλού καρδιαγγειακού κινδύνου, όπως ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2, η παχυσαρκία, η αρτηριακή υπέρταση και η δυσλιπιδαιμία. Το μεταβολικό σύνδρομο εμφανίζεται στο 40% των ατόμων άνω των 60 ετών, αν και συχνά συναντάται και σε άτομα άνω των 20 ετών. Σε γενικές γραμμές, οι άνδρες εμφανίζουν πιο συχνά μεταβολικές δυσλειτουργίες, ενώ ιδιαίτερα ευάλωτοι πληθυσμοί είναι οι παχύσαρκοι, αλλά και οι προχωρημένης ηλικίας άνθρωποι.
Σύμφωνα με το NCEP ΙΙΙ (National Cholesterol Education Programme – USA, 3rd report), τα κριτήρια του μεταβολικού συνδρόμου είναι τα εξής:
- Τριγλυκερίδια ≥150 mg/dl
- HDL χοληστερόλη <40 mg/dl για τους άνδρες και <50 mg/dl για τις γυναίκες
- Περίμετρος μέσης >102 cm για τους άνδρες και >88 cm για τις γυναίκες
- Γλυκόζη πλάσματος νηστείας ≥ 110 mg/dl
- Αρτηριακή πίεση, συστολική ≥130 mmHg ή διαστολική ≥85 mmHg
Μεταβολικό σύνδρομο θεωρείται ότι έχει κάποιος, αν εμφανίζει παθολογικές τιμές σε τρία ή περισσότερα από τα παραπάνω.
Πού οφείλεται το μεταβολικό σύνδρομο;
Οι τροφές που καταναλώνουμε διασπώνται σε γλυκόζη. Η ινσουλίνη παράγεται από το πάγκρεας και βοηθά τη γλυκόζη να προσληφθεί από τα κύτταρα των μυών, του λιπώδους ιστού και του ήπατος και να χρησιμοποιηθεί σαν καύσιμο. Υπάρχουν άτομα τα οποία παρουσιάζουν αντίσταση στην ινσουλίνη, των οποίων τα κύτταρα ξεκινούν να αντιστέκονται ή να αγνοούν το σήμα που προσπαθεί να στείλει η ορμόνη ινσουλίνη, με αποτέλεσμα η γλυκόζη να μην μπορεί να προσληφθεί από αυτά εύκολα και να χρησιμοποιηθεί.
Καθώς δημιουργείται αντίσταση στην ινσουλίνη, το σώμα παράγει περισσότερη ινσουλίνη. Κάποια χρόνια μετά την έναρξη της αντίστασης στην ινσουλίνη, το ζάχαρο στο αίμα αρχίζει να αυξάνεται και προκαλείται υπογλυκαιμία ή διαβήτης τύπου 2. Ο διαβήτης εμφανίζεται, όταν ο οργανισμός δεν εκκρίνει αρκετή ινσουλίνη ή όταν εκκρίνεται ινσουλίνη, αλλά δεν μπορεί να χρησιμοποιεί αποτελεσματικά.
Το μεταβολικό σύνδρομο δημιουργείται από την ινσουλινοαντίσταση των ιστών, κυρίως του ήπατος, των μυών και του λιπώδους ιστού, δηλαδή από τη μειωμένη δραστικότητα της ενδογενούς ινσουλίνης σε αυτά.
Κύρια αιτία του συνδρόμου είναι η παχυσαρκία, ειδικά η κεντρικού τύπου, δηλαδή η παχυσαρκία στην οποία παρατηρείται μεγάλη συσσώρευση λίπους στην κοιλιά και κυρίως ενδοκοιλιακά (σπλαγχνική παχυσαρκία).
Οι επιστήμονες δεν έχουν καταλήξει αν η βασική αιτία του μεταβολικού συνδρόμου είναι η παχυσαρκία ή η ινσουλινοαντίσταση. Βέβαια, η παχυσαρκία και η ινσουλινοαντίσταση τις περισσότερες φορές συνυπάρχουν, ενώ και οι δύο καταστάσεις σχετίζονται με μεταβολικές διαταραχές. Πιθανότατα και οι δυο παράγοντες μπορεί να παίζουν έναν ανεξάρτητο ρόλο στο μεταβολικό σύνδρομο.
Άλλες αιτίες εμφάνισης του συνδρόμου είναι η κληρονομικότητα, το χαμηλό βάρος γέννησης, η προχωρημένη ηλικία και το κάπνισμα. Η παχυσαρκία, συνήθως, οφείλεται στην κατανάλωση πολλών θερμίδων, κυρίως αυτών που προέρχονται από λίπος, και ειδικά κορεσμένων λιπαρών, καθώς και στη μειωμένη ή ανύπαρκτη σωματική δραστηριότητα. Μεταβολικό σύνδρομο εμφανίζουν συχνότερα οι διαβητικοί, οι παχύσαρκοι, οι δυσλιπιδαιμικοί, οι υπερτασικοί και οι καπνιστές. Όσο μεγαλύτερη είναι η ηλικία του ατόμου, τόσο αυξάνεται ο κίνδυνος εμφάνισης μεταβολικού συνδρόμου, αφού όσο περνάνε τα χρόνια, εμφανίζονται πιο συχνά ασθένειες, όπως ο διαβήτης, η υπέρταση, η δυσλιπιδαιμία και η παχυσαρκία κεντρικού τύπου.
Ποια είναι τα συμπτώματα;
Το μεταβολικό σύνδρομο είναι μια ύπουλη διαταραχή, η οποία συνήθως δεν δίνει συμπτώματα. Δίνουνε, βέβαια, συμπτώματα οι προαναφερθείσες παθήσεις, όπως ο διαβήτης, η παχυσαρκία κ.λπ., ενώ σύμπτωμα μπορεί να θεωρηθεί και το έμφραγμα του μυοκαρδίου, αλλά και το αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο.
Ποιοι είναι οι κίνδυνοι του μεταβολικού συνδρόμου;
Το μεταβολικό σύνδρομο δημιουργεί αυξημένο κίνδυνο για εμφάνιση σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, υπέρτασης, δυσλιπιδαιμίας, αυξημένης πηκτικότητας του αίματος και καρδιαγγειακών παθήσεων. Η υψηλή χοληστερόλη και η υψηλή αρτηριακή πίεση έχουν ως αποτέλεσμα τη συσσώρευση πλακών στις αρτηρίες, αυξάνοντας τις πιθανότητες για εμφάνιση εμφράγματος του μυοκαρδίου και στεφανιαίας νόσου, καθώς και αποφρακτικής νόσου των καρωτίδων ή και εγκεφαλικού επεισοδίου.
Το μεταβολικό σύνδρομο σχετίζεται και με μια πληθώρα άλλων νοσημάτων, όπως η λιπώδης διήθηση του ήπατος, η χολολιθίαση, η υπνική άπνοια και κάποιοι τύποι καρκίνου (όπως του παχέος εντέρου, του μαστού, του ενδομητρίου και του παγκρέατος).
Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί το μεταβολικό σύνδρομο;
Το πιο σημαντικό αίτιο του συνδρόμου, το οποίο πρέπει να αντιμετωπιστεί άμεσα, είναι η παχυσαρκία. Χάνοντας τα περιττά κιλά, οι μεταβολικές διαταραχές, όπως το ζάχαρο, η πίεση και η δυσλιπιδαιμία θα αντιμετωπιστούν, μέσω της βελτίωσης της ινσουλινοαντίστασης. Ο ασθενής, σε συνεννόηση με το γιατρό του, θα πρέπει να ακολουθήσει μία δίαιτα με λίγες θερμίδες, χαμηλή σε κορεσμένο λίπος, με αρκετά μεγάλη κατανάλωση λαχανικών, φρούτων, ψαριών, οσπρίων και προϊόντων ολικής άλεσης.
Η αύξηση της σωματικής δραστηριότητας θα μειώσει το σωματικό βάρος, καθώς και τον κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακής νόσου. Θα πρέπει, λοιπόν, ο ασθενής να αρχίσει να ασκείται τακτικά, είτε πηγαίνοντας γυμναστήριο είτε αυξάνοντας, όσο περισσότερο μπορεί, τις καθημερινές του δραστηριότητες.
Οι παθήσεις του, όπως το ζάχαρο, η πίεση και η δυσλιπιδαιμία, θα πρέπει να αντιμετωπιστούν με ειδικά φάρμακα.
Υπάρχουν τρόποι πρόληψης;
Ένα πρώτο καλό βήμα πρόληψης σύμφωνα με τους παθολόγους, είναι η υιοθέτηση μιας σωστής υγιεινής διατροφής, η οποία διατηρεί το βάρος σε φυσιολογικά επίπεδα και προλαμβάνει την υπέρταση, την υπερλιπιδαιμία και το διαβήτη. Ειδικά η μεσογειακή διατροφή, με τα μειωμένα ζωικά λιπαρά και με έμφαση στα φυτικής προέλευσης λιπαρά, όπως τα μονοακόρεστα λιπαρά που βρίσκονται στο ελαιόλαδο, έχει αποδειχθεί ότι αντιμετωπίζει πολύ αποτελεσματικά το πρόβλημα της ινσουλινοαντίστασης.
Μία σωστή διατροφή περιέχει ελάχιστη ζάχαρη, το αρνητικό της οποίας είναι ότι απορροφάται ταχύτατα και δημιουργεί υπερινσουλιναιμία και μεγαλύτερη ινσουλινοαντίσταση. Επίσης, περιέχει πολλές φυτικές ίνες, οι οποίες βοηθάνε να χαθούν τα περιττά κιλά, να ρυθμιστεί το σάκχαρο και να μειωθεί η αύξηση των λιπιδίων στο αίμα. Τέλος, περιέχει λίγο αλάτι και μικρή ποσότητα αλκοόλ (κατά προτίμηση κόκκινο κρασί).
Στην πρόληψη θα βοηθήσει ιδιαίτερα η αύξηση της σωματικής δραστηριότητας, αφού, χάρη σε αυτήν, δεν θα αυξηθεί το σωματικό βάρος και θα μειωθεί η ινσουλινοαντίσταση. Ο ασθενής πρέπει να ξεχάσει την καθιστική ζωή και να αρχίσει να κινείται καθημερινά. Μπορεί να ξεκινήσει έντονο καθημερινό περπάτημα, να ανεβαίνει και να κατεβαίνει σκάλες, να περπατάει από και προς τη δουλειά, να ασχολείται με δουλειές του σπιτιού ή με την κηπουρική. Θα τον βοηθήσει, επίσης, το να κόψει το κάπνισμα και να μειώσει σε μεγάλο βαθμό το αλκοόλ.
